ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୧୬/୦୮: ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ପରେ, ପାକିସ୍ତାନର ତତ୍କାଳୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆୟୁବ ଖାନ ଭାରତଠାରୁ କାଶ୍ମୀରକୁ ଛଡ଼ାଇ ନେବା ପାଇଁ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜନ୍ ଏଫ୍ କେନେଡିଙ୍କ ଠାରୁ ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ନୂଆ ବହିରେ ଏପରି କିଛି ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି। ଏହି ବହିଟିର ନାମ 'ଟ୍ରାଏଲ୍ ବାୟ ୱାଟର: ଇଣ୍ଡସ୍‌ ବେସିନ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ଇଣ୍ଡିଆ-ପାକିସ୍ତାନ୍ ରିଲେସନ୍ସ'। ଏହି ବହିଟିକୁ ଉତ୍ତମ ସିହ୍ନା ଲେଖିଛନ୍ତି। ସେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଜଳ ସମସ୍ୟା ବିଶେଷଜ୍ଞ ଏବଂ ଆଇଡିଏସ୍‌ଏର ଜଣେ ବରିଷ୍ଠ ପ୍ରଫେସର ଅଟନ୍ତି। ସେ ଏହି ବହିରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଆୟୁବ ଖାନ ଆମେରିକାଠାରୁ ଏହି ସାହାଯ୍ୟ କାହିଁକି ଲୋଡ଼ିଥିଲେ, ସେ କିପରି ଲୋଡ଼ିଥିଲେ ଏବଂ କେନେଡି ଏଥିରେ କିପରି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଆହୁରି ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକାଶ ମଧ୍ୟ ଏହି ପୁସ୍ତକରେ କରାଯାଇଛି।

ବହିରେ ବଡ଼ ଖୁଲାସା:

'ଟ୍ରାଏଲ ବାଏ ଓ୍ବାଟର: ଇଣ୍ଡସ୍‌ ବେସିନ୍ ଆଣ୍ଡ୍‌ ଇଣ୍ଡିଆ-ପାକିସ୍ତାନ ରିଲେସନ' ପୁସ୍ତକରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ପରେ, ଆୟୁବ ଖାନ ଜୁଲାଇ ୧୯୬୧ ରେ ୱାଶିଂଟନ ଯାଇଥିଲେ। ସେ ଆମେରିକା ଦ୍ୱାରା ଭାରତକୁ ଦିଆଯାଉଥିବା ସାହାଯ୍ୟରେ ପୂର୍ବରୁ କ୍ରୋଧିତ ଥିଲେ। ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଜ୍ୟାକଲିନ୍ କେନେଡି ମାଉଣ୍ଟ ଭର୍ନନ୍‌ରେ ଆୟୁବ ଖାନଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ ଏକ ସ୍ୱାଗତ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ଦେଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ଆୟୁବ ଖାନଙ୍କ କ୍ରୋଧ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଉଥିଲା। ସେ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନର ଏୟାରବେସ୍‌ରୁ ତିବ୍ଦତୀୟ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସିଆଇଏର ଗୁପ୍ତ ଉଡ଼ାଣକୁ ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ। ସେ ପଶ୍ଚିମ ପାକିସ୍ତାନରୁ ଚୀନ ଉପରେ U-2 ବିମାନର ଉଡ଼ାଣକୁ ମଧ୍ୟ ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ।

ଆମେରିକାକୁ କେମିତି ସାହାଯ୍ୟ ମାଗିଲା ପାକିସ୍ତାନ:

ତଥାପି, କେନେଡିଙ୍କ ସହ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସାକ୍ଷାତ ପରିବେଶକୁ ଟିକିଏ ସହଜ କରିଥିଲା। ଆୟୁବ ଖାନ ଏୟାରବେସ୍ ପୁଣିଥରେ ଖୋଲିବାକୁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ। ପ୍ରତିବଦଳରେ, କେନେଡି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଆମେରିକା ଭାରତକୁ କୌଣସି ସାମରିକ ଉପକରଣ ଦେବ ନାହିଁ। କିଛି ଦିନ ପରେ, ଓଭାଲ୍ ଅଫିସରେ, ଆୟୁବ ଖାନ ପାକିସ୍ତାନର ସୁରକ୍ଷା ଚିନ୍ତାକୁ କିଛି ନସ୍କା ଦେଖାଇଥିଲେ।

ନକ୍ସା ଦେଖାଇ ଦାବି କରିଥିଲେ ଆୟୁବ ଖାନ୍‌:

ଉତ୍ତମ ସିହ୍ନା ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଭାରତ ଏହାର ୧୫ ଲକ୍ଷ ସୈନିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ୧୫ ପ୍ରତିଶତ ଚୀନ୍ ବିରୁଦ୍ଧରେ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲା। ଅନ୍ୟ ୮୫ ପ୍ରତିଶତ ସୈନିକ ପାକିସ୍ତାନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ଏହା ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଆଫଗାନିସ୍ତାନର ପଶ୍ଚିମ ସୀମାରେ ୮୦,୦୦୦ ରୁ ୯୦,୦୦୦ ସୈନିକ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନଙ୍କ ପାଖରେ ସୋଭିଏତ୍ ୟୁନିଅନ୍ ଠାରୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମିଳିଥିବା ଅସ୍ତ୍ର ଥିଲା। ତୃତୀୟ ମାନଚିତ୍ରରେ ଉଭୟ ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପାକିସ୍ତାନର ପତଳା ପ୍ରତିରକ୍ଷା ରେଖା ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା। ସିହ୍ନା ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଆୟୁବ ଖାନ ଲଗାତାର ଜୋର ଦେଇ କହୁଥିଲେ ଯେ କାଶ୍ମୀର ବିନା, ଭାରତ କିମ୍ବା ଆଫଗାନିସ୍ତାନରୁ ଆକ୍ରମଣ ହେଲେ ପାକିସ୍ତାନ ଖରାପ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିବ।

ଆୟୁବ ଖାନ କହିଥିଲେ- ଭାରତ ଜାମ୍ମୁକୁ ରଖିପାରିବ କିନ୍ତୁ...

ଉତ୍ତମ ସିହ୍ନା ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଆୟୁବ ଖାନ ବାରମ୍ବାର କହୁଥିଲେ ଯେ କାଶ୍ମୀର ବିନା ପାକିସ୍ତାନର କୌଣସି ଭବିଷ୍ୟତ ନାହିଁ। କେନେଡି ଏବଂ ତାଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତାମାନେ ଆୟୁବ ଖାନଙ୍କ କଥାରେ ସନ୍ଦେହ କରୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। କେନେଡି ଏକ ଆପୋଷ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ଯାହାକୁ ତତ୍କାଳୀନ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ। ଆୟୁବ ଖାନ ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଭାରତ ଜମ୍ମୁକୁ ରଖିପାରିବ, କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆମ ଜମିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଜଳ ଯୋଗାଣ ସୁରକ୍ଷିତ କରିବା ପାଇଁ ଚେନାବ ନଦୀ ସେପଟେ 'କିଛି ମାଇଲ' ଭୂମି ଆବଶ୍ୟକ।

ଜଳ ଏବଂ ଜମି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ହୋଇଥିଲା ଏକ ଭୟଙ୍କର ସଂଘର୍ଷ: 

ଆୟୁବ ଖାନ ଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଯଦି ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ପାକିସ୍ତାନକୁ ପଶ୍ଚିମ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଅଧିକାର ଦିଏ ଏବଂ ସେହି ନଦୀଗୁଡ଼ିକ କାଶ୍ମୀର ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ, ତେବେ ସେହି ନଦୀଗୁଡ଼ିକର ଚାରିପାଖ ଅଞ୍ଚଳ ପାକିସ୍ତାନର ହେବା ଉଚିତ। ଆୟୁବ ଖାନ କହିଥିଲେ ଯେ ନେହେରୁ ଏବେ କାଶ୍ମୀରବାସୀଙ୍କଠାରୁ ନିଜକୁ ଦୂରେଇ ରଖିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏକ ଆପୋଷ ସମାଧାନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅଛନ୍ତି। ସେ ଚେତାବନୀ ଦେଇଥିଲେ ଯେ କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ନକରି, ଭାରତକୁ ଆମେରିକାର ସାହାଯ୍ୟ ବେକାର ହେବ। କେନେଡି କହିଥିଲେ ଯେ ଆମେରିକାର ସାହାଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଭାରତକୁ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବରୁ ରକ୍ଷା କରିବା, ବିଶ୍ୱସ୍ତତା କିଣିବା ନୁହେଁ। ଏପରି କିଛି ଖୁଲାସା ଉତ୍ତମ ସିହ୍ନା ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକରେ କରିଛନ୍ତି।

ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଜଳ ଏବଂ ଜମି ପ୍ରସଙ୍ଗ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା:

ବୈଠକ ଶେଷ ହେବା ମାତ୍ରେ, ଆୟୁବ ଖାନଙ୍କ ପାଖରେ ଶେଷ କଥା ଥିଲା। ସେ ପଚାରିଲେ ଯେ 'ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୧ ରେ ନେହେରୁଙ୍କ ୱାଶିଂଟନ ଗସ୍ତ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ମନାଇବା ପାଇଁ କେନେଡିଙ୍କ ପ୍ରୟାସ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଜାତିସଂଘର ଦ୍ବାରସ୍ଥ ହୋଇଥିଲା, ତେବେ ଆମେରିକା କ’ଣ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରିବ? କେନେଡି ହଁ ବୋଲି ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ। ବହିଟିରେ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ, ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଜଳ ଏବଂ ଜମି ପ୍ରସଙ୍ଗ କେତେ ଗଭୀର ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା।

ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ନେଇ ନେହେରୁଙ୍କ ଆଲୋଚନା:

ପୁସ୍ତକରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ନେଇ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଦେଶ ଭିତରେ ସମାଲୋଚନାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ୧୯୬୦ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ଏବଂ ଡିସେମ୍ବରରେ ଲୋକସଭାରେ ଚୁକ୍ତିନାମା ଉପରେ ଆଲୋଚନା ସମୟରେ ଜଣେ ସାଂସଦ ନେହେରୁଙ୍କୁ ଏକ କ୍ରିକେଟ୍ ମ୍ୟାଚ୍‌ର ଅମ୍ପାୟାର ବୋଲି କହିଥିଲେ। ବହିଟିରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ସାଂସଦମାନେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତ ବହୁତ ସହଜରେ ବହୁତ କିଛି ହାତଛଡ଼ା କରୁଛି।

ଦିନେ ସିନ୍ଧୁକୁ କୁହାଯାଇଥିଲା ଦ୍ବିତୀୟ ବିଭାଜନ: 

ଏହି ଚୁକ୍ତିନାମା ୧୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୬୦ରେ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ନଭେମ୍ବର ୩୦ରେ ସଂସଦରେ ବିତର୍କ ହୋଇଥିଲା। ସେତେବେଳେ ପରିବେଶ ଆଦୌ ସୁଖଦ ନଥିଲା। କଂଗ୍ରେସ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସମେତ ସମସ୍ତ ଦଳର ନେତାମାନେ ଏହାକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ପ୍ରଜା ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟିର ଅଶୋକ ମେହେଟା ଏହାକୁ 'ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଭାଜନ' ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ। ଏହି ବହିଟିରେ ଜଳ ଏବଂ ଜମି ସମସ୍ୟା ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ କିପରି ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି।